De bewuste waardeketen

VNO-NCW en Boskalis – respectievelijk de entiteiten voor een excellent ondernemingsklimaat en bouwer van nieuwe horizons – zijn tegen afschaffing van slavernij… Stel je toch eens voor, denkt u als moderne, belezen lezer. In de gouden eeuw zou dit echter doodnormaal zijn geweest. Want “je gaat je verdienmodel toch niet weggooien? En bovendien, iedereen doet ’t” – predikt een vernuftig bewindhebber.

Natuurlijk zijn dergelijke gerespecteerde en verantwoordelijke organisaties niet tegen afschaffing van de slavernij. Wel zijn deze Nederlandse pralen van progressie, net als het gros aan buurconculega’s, anno 2023, zonder gêne tegen wet- en regelgeving omtrent het op duurzaam en sociaal vlak verbeteren van de waardeketen van product en dienst. Of in ieder geval tegen het dragen van aansprakelijkheid erop.

Wetten zijn voor de meesten een saai en stoffig thema. Ook voor ondergetekende. Het is echter nodig om de grenzen van het opportunisme en onze moraal aan te geven in een systeem waarin een onderneming simpelweg kan zeggen “wir haben es nicht gewußt”. Deze maand onthulde een groep Harvard professoren nog in Science dat Exxon Mobil met een nauwkeurigheid waar het IPCC een puntje aan kan zuigen, al wist wat er 46 jaar later zou gebeuren. Nu ja.

Collectief-individualisme

Gezamenlijk weten we een hoop. Als het om verandering gaat is het collectief helaas ook zeer passief. Er is leiderschap nodig om dergelijke impasse te doorbreken. Echt leiderschap. Een visie van een mogelijke toekomst en een nieuw, verbeterd systeem. Iedere ondernemer weet dat je moet investeren om een droombeeld te verwezenlijken. De portemonnee van de consument en het potlood in de stembus werken echter anders.

Het individu laat zich meestal leiden door haar jager-verzamelaarstinct: zo veel mogelijk bij elkaar rapen. Laat daarbovenop het verlies van zaken ook nog eens meer mentale ‘pijn’ doen, dan dat het winnen van dezelfde hoeveelheid aan euforie geeft; en er ontstaat een dynamiek waarin jouw geluk belangrijker is dan die van een ander. Gewoon survival of the fittest dus.

Het lijkt wat off-topic, maar helaas gaan al deze kleine, autonome en vanzelfsprekende keuzes op termijn ten koste van het collectieve geluk. Als er een onverantwoord product wordt geleverd gaat jouw luxe namelijk ten koste van de mogelijkheden voor volgende generaties; van je eigen mogelijkheden in de toekomst; en van de vrijheden in minder welgestelde plaatsen. Dit resoneert in het vertrouwen in ons politiek- en economisch systeem.

Grenzen en grensverleggers

In het stemhokje kiest men voor de politicus die het individu in kwestie het beste uitkomt. De politicus heeft daardoor voor zijn of haar carrière geen baat bij het spelen van de moraalridder. Voor onze leiders in het bedrijfsleven geldt een vergelijkbare negatieve beloning. Het aanscherpen van kwaliteitseisen rondom duurzaamheid en eerlijke vergoedingen bij de bron gaan de marges drukken. Zwaar drukken. Dat is niet goed voor de bestuursbonus en maakt aandeelhouders kritisch.

Ergo, wet en individu blijven over. Internationale afspraken rondom Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO), het initiatief wat op EU niveau vorm zou kunnen krijgen, is een must om de huidige patstelling te doorbreken. Politici, vertegenwoordigers en leiders, kijk in de spiegel: bent u slechts een talking head van zwakke leiders; een uit de klei verheven baggerkoning; of de veranderaar die we nodig hebben?

Lekker Swipen

Als leiders bang zijn voor de aansprakelijkheden die ermee gepaard gaan, zijn het dan de leiders die de 21ste eeuw nodig heeft? En ik kan u gerust meegeven, die aansprakelijkheden zijn er al. Vanuit onze kinderen die meekijken. Significante verantwoording rondom waardeketens is van belang voor onze steeds fragielere, swipende democratie.

Als we geen verantwoordelijkheid op ons handelen durven nemen, vreten we met ieder heerlijk hapje goedkope chocola aan onze eigen waarden. En ja, ook als het ten koste gaat van die ene extra skivakantie, overweeg de volgende keer te stemmen met de portemonnee door gewoon eens dat product te kopen dat wel verantwoording aflegt. Misschien juist als deze wet er niet of halfbakken doorkomt.

Door Paul de Kuyper

Algemeen Directeur van Starters4Communities